Kur u pyet nëse duhet të jemi fare në rrjetet sociale, Victoire Rio u përgjigj me një pyetje tjetër: “Duhet të qëndrojmë, sepse kjo është një fushëbetejë. Nëse largohemi, kush do të mbetet në të?”
Nga Ilir Gashi
«Atyre nuk iu intereson të ndërtojnë komunitete apo të informojnë njerëzit. Iu intereson vetëm të marrin reklama,” tha sinqerisht Victoire Rio, themeluese dhe drejtuese e organizatës me emrin shumë të përshtatshëm “What to Fix” dhe eksperte për integritetin e informacionit.
Dhe me të vërtetë, që nga fjalët e para të hapjes, u bë e qartë se kësaj here nuk do të ndiqnim rrugët pragmatike të zakonshme të paneleve mbi gazetarinë dhe mediat sociale: si të promovoni përmbajtjen tuaj më me sukses në TikTok ose Instagram, cila është gjatësia ideale e videove, si të tërhiqni vëmendjen e audiencës me fjalën e parë të një postimi në Facebook, etj.
Në qendër të diskutimit, që u mbajt së fundmi në Fakultetin e Shkencave Politike në Sarajevë si pjesë e konferencës Our Media të organizuar nga SEENPM dhe Mediacentar, qëndronte një pyetje shumë më themelore: a duhet të jemi fare në mediat sociale?
“Në gazetari, aktivizëm dhe luftën për të drejtat e njeriut, shpesh mbështetemi te mediat sociale për të arritur audiencën tonë ose për të fuqizuar zërat e margjinalizuar,” shpjegoi Marina Grnja nga Shkolla e Gazetarisë e Novi Sad. “Në të njëjtën kohë, këto platforma bazohen në një model biznesi që përfiton nga vëmendja jonë, të dhënat tona dhe ndonjëherë—edhe nga përhapja e dezinformatave.”
Me fjalë të tjera, a po ushqejmë ne me të vërtetë bishën që po na gëlltit?
Një dilemë që nuk është aspak e thjeshtë
Për Feđa Kulenović, ekspert në të dhëna dhe siguri digjitale, kjo dilemë nuk është aspak e thjeshtë. Nga njëra anë, siç e shpjegoi ai me gjallëri, të thuash se nuk duhet të jemi në mediat sociale do të ishte sikur të thuash se si gazetarë ose aktivistë që përpiqen të mbrojnë të dobëtit, të cenueshmit dhe margjinalizuarit, duhet të shmangim lagjet me kriminalitet të lartë—aty ku ata janë, në fakt, shpesh viktimat.
Megjithatë, jo çdo formë pranie në media sociale është një ide e mirë në vetvete. “Duhet të ndërtojmë qasjen tonë ndaj mediave sociale në mënyrë strategjike. Nëse nuk e bëjmë, thjesht dorëzohemi para përmbytjes dhe ushqejmë zjarrin e dezinformatave,” thotë Kulenović, duke pranuar se mediat e pavarura me fonde të pakta në rajonin e Evropës Juglindore jo gjithnjë e kanë mundësinë e një qasjeje strategjike e të menduar mirë për përdorimin e rrjeteve sociale.
Së fundi, Kulenović beson se është e rëndësishme të kuptohet se roli i medias ka ndryshuar. “Ne nuk jemi më rojtarë,” thotë ai, duke treguar se ata në pushtet tani mund, pavarësisht medias dhe përmes rrjeteve sociale, të arrijnë audiencën e tyre drejtpërdrejt, të formësojnë opinionet dhe të ndikojnë në sjelljen e tyre, madje edhe përmes përdorimit të dezinformatave. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se mediat nuk kanë më rol për të luajtur.
“Ka një term në informatikën e shëndetit — apomeditation. Në një situatë ku çdo kush mund të gjejë informacion mjekësor online, roli i mjekut ka ndryshuar — ata nuk janë më të vetmit që zotërojnë informacionin dhe kurrë nuk do të jenë. Megjithatë, roli i tyre është të qëndrojnë pranë pacientit dhe t’i ndihmojnë të dallojnë se cilat burime janë të sakta dhe cilat jo. E njëjta gjë vlen për gazetarët dhe median.”
Vetëm thërrimet e vjetra të reklamave mbeten për median
Nuk është një argument i ri se pozicioni i vështirë ekonomik i mediave të pavarura shkaktohet kryesisht nga zhdukja e modelit të tyre të mëparshëm të biznesit, ku të ardhurat e tyre vinin nga reklamat. Me shfaqjen e platformave që mundësuan një saktësi të paparë më parë në targetimin e audiencës, kjo tortë u zhvendos në tryezën e gjigantëve të teknologjisë, duke lënë median vetëm me pak thërrime. Për shembull, Meta, Google dhe Amazon marrin më shumë se 50 për qind të buxhetit vjetor global të reklamave (dhe mbi 60 për qind nëse përjashtohet Kina).
Megjithatë, ekziston edhe mendimi se mediat sociale, lufta kundër dezinformatave dhe qëndrueshmëria financiare e mediave mund të ecin krah për krah — të paktën kur bëhet fjalë për organizatat që merren me verifikimin e fakteve. Që nga viti 2016, Meta ka investuar mbi 100 milion dollarë në mbështetje të iniciativave të verifikimit të fakteve. Pas mbylljes së programit në Shtetet e Bashkuara në janar, kjo mbështetje ende përfaqëson një burim të rëndësishëm, edhe pse gjithnjë e më të pasigurt, të të ardhurave për shumë organizata në Evropë. Por a e kompenson kjo mbështetje dëmin e shkaktuar mediave dhe publikut nga shpërndarja masive e dezinformatave përmes platformave të Meta-s?
“Gjatë gjashtë viteve të fundit, kemi dokumentuar programin e monetizimit të Meta-s—kjo do të thotë, kemi përpiluar një listë të të gjitha llogarive në Facebook dhe Instagram për të cilat Meta paguan për përmbajtjen që publikojnë. Është mjaft interesante të vëresh se shumë nga aktorët që janë objekt i punës së verifikuesve të fakteve njëkohësisht fitojnë para nga Meta duke postuar përmbajtje në Facebook dhe Instagram. Pra, ke një kompani që paguan verifikuesit e fakteve për të shpenzuar kohë me të njëjtën përmbajtje që Meta vetë nxit financiarisht,” thotë Victoire Rio.
“Platforma fiton në të vërtetë nga një shumicë aktorësh që prodhojnë përmbajtje në shkelje totale të politikave të tyre të përmbajtjes. Ata fitojnë para nga entitete që janë nën ndonjë formë sanksioni në rrjet, nga politikanët, partitë politike, fëmijët, policia dhe ushtria—me fjalë të tjera, bëjnë gjithçka që politikat e tyre thonë se nuk duhet të bëjnë, dhe në disa raste mund të shkelin edhe ligjin.”
Nuk ka mjaftueshëm gazetarë që e kuptojnë këtë fushë
Megjithatë, edhe ne jemi pjesë e problemit: Kulenović beson se nuk ka mjaft gazetarë që e kuptojnë këtë fushë.
“Mendoj se mediat duhet të largohen nga raportimi mbi atë se kush tweetoi çfarë dhe të fillojnë të shpjegojnë pasojat e gjithë kësaj — dhe përsëri të bëhen edukatorë. Dikur detyra e medias nuk ishte vetëm të transmetonte informacion, por edhe të edukonte audiencën. Por para se të bëjmë këtë, duhet të edukojmë veten.”
Për çfarë saktësisht?
“Për mediat dhe gazetarët e pavarur, është e rëndësishme të kenë ndërgjegjësim — një ndërgjegjësim strategjik — për përdorimin etik të mediave sociale. Kjo do të thotë ndërtimi i qëndresës, dmth, të sigurohet që të gjithë në redaksi dhe organizatë janë të vetëdijshëm dhe i kuptojnë kufizimet dhe dëmin që shkaktojnë këto platforma, dhe të zhvillojnë praktika që u lejojnë të zvogëlojnë ose të shmangin këto efekte negative,” thotë Rima Sghaier, kërkuese dhe aktiviste për lirinë e internetit nga Italia.
A është zgjedhja vërtet kaq e lehtë?
Këto praktika mund të përfshijnë kaq shumë gjëra: eksplorimin e platformave alternative dhe hapësirave për të lidhur me audiencën (“Newsletter-at u kanë mbushur të gjithëve inbox-in,” ndërhyn Victoire Rio, “por ka mënyra të tjera”); fitimin e më shumë njohurive mbi rëndësinë e enkriptimit në komunikimin digjital (“Kur dikush thotë, ‘Thyej enkriptimin,’ sulmo,” qesh Kulenović, edhe pse nuk duket të qeshë krejtësisht); si dhe mbi privatësinë e të dhënave të përdoruesve dhe redaksisë, etj.
Duket si një zgjedhje e lehtë: të mësosh dhe të adoptohesh në platforma, mjete dhe teknologji të reja emocionuese krahasuar me publikimin e tre shpjegimeve të verifikuara dhe të redaktuara me kujdes në Instagram deri në orën pesë, vetëm për të konkurruar për vëmendjen me një bot AI që mbush audiencën tuaj me dhjetë video pa kuptim për sekondë.
Megjithatë, a janë mediat dhe gazetarët, nën kushte të pakësimit të financave, vërtet të lirë të zgjedhin se si të shpenzojnë kohën dhe burimet e tjera?
“Në buxhetimin e projekteve që i dorëzojmë disa donatorëve, shpesh trajtojmë alokimin e fondeve për promovim në mediat sociale si të detyrueshëm. Nuk thuhet shprehimisht se duhet për ato platforma, por nënkuptohet nga kërkesa për aktivitete të forta komunikimi. Dhe është e vështirë të kuptojmë se, në një treg mediatik kaq të varfër, kemi rezervuar një shumë të madhe parash për promovim në këto platforma,” thotë Maida Muminović, Drejtoreshë Ekzekutive e Mediacentar në Sarajevë.
Shumë pjesëmarrës tundin kokën në shenjë dakordësie, dhe Maida ka një sugjerim: “Duhet të kërkojmë që këto praktika thjesht të mos jenë më të pranueshme për shumë organizata të shoqërisë civile, veçanërisht për ato që punojnë në të drejtat e njeriut.”
“Është me të vërtetë koha — dhe ka qenë për një kohë të gjatë — që donatorët dhe vendim-marrësit e tjerë të fillojnë të investojnë para për të mundësuar organizatat dhe mediat të krijojnë kanalet e tyre të pavarura dhe të decentralizuara, në vend që të financojnë promovimin e përmbajtjes në platforma që na shfrytëzojnë,” shton Rima Sghaier.
Në përfundim — le të kthehemi te pyetja e fillimit: të qëndrojmë apo të largohemi nga mediat sociale?
Victoire Rio nuk ka dyshim: “Duhet të qëndrojmë në ato platforma, sepse është një fushë beteje. Nëse largohemi, kush do të mbetet aty?”
Ky artikull u realizua me mbështetje financiare të Bashkimit Evropian. Përmbajtja e tij është përgjegjësi ekskluzive e SEENPM dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Bashkimit Evropian.